7. desember 2023

Her er ei lita foto-forteljing om skriveprosessen bak romanen Høgfjellsmeldinga. Om ein sofa frå 1968 og nødvendige skriveverktøy.

Ein skriverutine

Da eg skreiv fyrsteutkastet til Høgfjellsmeldinga budde eg i Trondheim og var heime i ein utvida mammapermisjon med dotter mi. (Det tek tid å skrive ei bok! Før boka var ferdig, rakk dotter mi å begynne på skulen og sjølv lære å skrive.) Kvar dag når dotter mi skulle duppe, trilla eg ut med ho. Etter at ho hadde sovna, trilla eg inn att og slengte meg på sofaen med notatboka. Med litt flaks hadde eg ein time.

Eg bestemte meg for aldri å gjera husarbeid på duppen, ikkje sjå på fjernsyn. Berre skrive. Skrivinga vart ei belønning, ein pause frå alt anna.

Eit glimt

Prosjektet starta heilt tilfeldig. I eit glimt såg eg for meg eit kjærastepar som går inn i Eysteinskyrkja på Hjerkinn ein julekveld. Jenta i paret finn ein lapp i kåpelomma si, som har lege der i fleire år, ein beskjed frå ekskjærasten. Heldigvis skreiv eg ned dette vesle glimtet. Og så begynte eg liksom å sjå meir og meir av desse tre karakterane: Ragna, den nye kjærasten Lars og den tidlegare kjærasten Gaute som er død.

Sjølv om skrivinga starta tilfeldig, skjønte eg fort at Hjerkinn på Dovrefjell var perfekt som (å)stad for ein roman. For her ligg konfliktstoffet oppe i dagen.

Fyrsteutkastet til Høgfjellsmeldinga vart skrive i denne sofaen hausten 2017 og vinteren 2018. Da stod sofaen i stua i leilegheita mi i Trondheim. Nå står han på kjøkenet vårt på Dombås. Foto: Kari Utgaard.

Tilleggsopplysning: Bestemor og bestefar kjøpte sofaen i 1968 da mor mi skulle konfirmerast. Men dei vart aldri heilt fornøgde med kjøpet. Sofaen var knalloransje på den tida. Seinare har sofaen gått i arv og budd både hjå ei tante og ein onkel før han kom til meg. Sofaen har hatt ulike trekk, men nå er han attende i det originale, berre at vi har farga ullstoffet brunt. Tosetaren som høyrer til, bur for tida på eit kontor på Norsk språkråd i Oslo, der syster mi, Sigrid, arbeider.

Syster mi, Sigrid, i sofaen med original farge.

Tilleggsopplysning: Båe sofaene Sigrid eig, er med i Høgfjellsmeldinga. Den oransje tosetaren er i romanen plassert inne på kontoret til Ragna ved Norsk villreinsenter. Den grøne velursofaen Sigrid har i leilegheita si, og som eg er litt misunneleg på, har i romanen fått plass i stua til Lars.

Tilleggsopplysning: Det er Sigrid, syster mi som har lese inn lydbokversjonen av Høgfjellsmeldinga. Stadnamna måtte uttalast med rett dialekt!

Den fyrste tilbakemeldinga

Forlagsredaktøren min, Kjersti Instefjord, las manuset tidleg og skreiv ei utruleg fin tilbakemelding. Ho hadde nokre innspel til kva eg var nøydd til å løyse. Ho meinte at fortidsplanet måtte vevast betre inn i nåtidsplanet. Eg skjønte at ho hadde rett, sjølv om eg ikkje skjønte korleis eg skulle få det til.

Eg kjente meg som ein urutinert romanskrivar. Korleis gjer ein noko så enkelt som å markere replikkar? Skulle eg bruke hermeteikn, tankestrek eller berre lineskift? Korleis få fram kven som pratar utan å avslutte kvar einaste replikk med «seier han» eller «seier ho»? Eg ville skrive i presens, men det framstod som latterleg vanskeleg. Liva våre gjer jo ikkje tidshopp framover. Korleis oppsummere handling i presens? Eg måtte lære meg romanhandverk.

Eg skjønte at det kom til å ta lang tid å skrive ferdig boka, men det kjentest godt og viktig å arbeide med ho.

7 notatbøker | 15 versjonar | 5,5 år med skriving

I alle ledige tidslommer

Etter at eg var attende i fulltidsjobb, skreiv eg i alle ledige tidslommer. På toget, på hytta, på sengekanten og i tankane når eg vakna om natta.

I 2020 fekk vi ei dotter til, og eg tok opp att arbeidsmetoden med å skrive på duppen. Med to småe barn i ei trong leilegheit i Trondheim, hadde eg korkje kontor eller eigen skrivepult. Vi visste at noko måtte skje, før eller seinare.

Vi bestemte oss for å flytte til heimplassen min, og kjøpte eit eldre hus i nabokommunen, Dovre.

Flytting og oppussing tok tid. Men eg tok ikkje heilt pause frå romanen, eg hadde han i tankane. Eg flytta faktisk til same kommune som hovudpersonen min allereie hadde flytta til! Ragna går framfor meg. Eg synest ho er modigare enn meg sjølv.

I huset på Dombås kuppa eg det ljosaste rommet til kontor. Både arkitekten og sjefen i snikkarfirmaet var opptekne av at eg skulle få ein god arbeidsplass.
Frå pulten har eg utsikt til heimbygda mi, Lesja. Her arbeider eg halve tida for Norsk Forfattersentrum og halve tida som forfattar. Foto: Kari Utgaard.

Tilleggsopplysning: Dobbeltskjerm! Når ein fyrst har fått det, er det ingen veg attende.

Nyttige skriveverktøy!

Namn frå kartet

Eg liker å finne namn.

Å gjeva ungane sine namn er det viktigaste diktet ein skriv i heile livet sitt.

I bøker er det lov å leike seg når ein skal namngjeva. Eg leitte etter fornamn og etternamn knytt til dyr og fjellformasjonar. Bjørn og Ulf måtte sjølvsagt få vera med. Og Tundra og Snøfrid. I kapittelet med sjeldne namn i fornamnleksikonet 10 001 navn fann eg Svånhild. Det passar fint med fjellet Svånåtinden, som Ragna har utsikt til frå huset sitt. Svånhild er naboen til Ragna, og ho har fått etternamnet Berge, sidan ho og ektemannen bergar Ragna når ho er i fare. Eg synest namnet Ragna passar til ei som angrar så sterkt som ho gjer.

Eg sjekkar av og til gule sider, for å unngå å bruke namnet til ein ekte person. For å finne realistiske, men ubrukte etternamn har eg plukka stadnamn frå fjellområde. Pilegrimspresten Teodor fekk Einunna til etternamn, som er ei elv i Folldal, der Teodor kjem frå.

Uansett om eg skriv dikt eller prosa, så liker eg at teksten får fram kvar handlinga foregår og kva årstid eller vêr det er. Det må snikast inn.

Seinhaust, snart vinter. Fjellfoto: Guri Sørumgård Botheim. Omslag: Sigurd Brørs.

Ei forskyving

Mannen min, Sigurd, designa bokomslaget til Høgfjellsmeldinga. Han omforma eit fjellfoto til ein illustrasjon. Fjella på omslaget, Storskrymten og Veslskrymten, er ikkje omtala i Høgfjellsmeldinga, men omslaget knyter på ein måte litteraturen og livet saman for meg.

Storskrymten er grensefjellet mellom Innlandet (heimfylket mitt) og Trøndelag (der eg budde i 20 år) og Møre og Romsdal (der mannen min kjem frå).

Storskrymten ligg vestafor fjella som er omtala i Høgfjellsmeldinga. Storskrymten plasserer seg til sides, på same måte som eg brukte stoff frå livet mitt i skrivinga, men plasserte det til sides, skyvde på det.

Ei av scenene i romanen skildrar eit torevêr som kastar seg over Ragna og Lars på ein telttur. Scena er biografisk tett på noko eg opplevde i lag med mannen min. Men i romanen flytta eg handlinga nokre kilometer austover, til ein stad eg faktisk aldri har vore.

Guri Sørumgård Botheim (f. 1978) kjem frå Lesja og flytta nyleg til nabokommunen Dovre, etter mange år i Trondheim. I lag med systera Sigrid debuterte ho med romanen Ramstein pensionat i 2009.  I 2016 gav Guri ut Heime mellom istidene, ei diktsamling om kva det vil seia å kjenne seg heime, om ansvar og om erindring som tinar fram. Høgfjellsmeldinga vidarefører tema frå diktsamlinga, men knyter seg nærare eit dagsaktuelt konfliktstoff: Kven har rett til å bruke fjellet og til kva?